یکی از مهمترین شرایط برای نگهداری و رشد گیاه، استفاده از خاک با کیفیت و مناسب می باشد. بسیاری از گیاهان برای رشد خود نیازمند خاکی سبک و متخلخل می باشند. انواع متفاوتی از خاک در بازار موجود می باشد که می تواند از ترکیب چند خاک مختلف اعم از پرلیت، کوکوپیت، پیت ماس و … با یکدیگر به دست آیند. یکی از اجزایی که باعث کیفیت بهتر در خاک می‌شود، پرلیت است که برای خاک بسیار مفید است.
خاک پرلیت چیست؟
خاک پرلیت نوعی از سنگ آتشفشانی است که حاوی عنصر اصلی خاک، یعنی سیلیس می باشد و در دسته شیشه‌های آتشفشانی طبقه بندی می‌شود. این خاک در صورت حرارت دیدن به مقدار لازم، بین ۴ تا ۳۰ برابر حجم اولیه خود منبسط می شود. پرلیت از کلمه پرل به معنی مروارید گرفته شده است.
پرلیت خام، شامل ۳ الی ۶ درصد آب می باشد و بر اثر حرارت در دماهای بالا، آب موجود در ساختار سنگ خام پرلیت، تبخیر شده و میلیون‌ها حباب بسیار ریز در ساختار پرلیت تشکیل می شود. بدین شکل پرلیت به ساختاری متخلخل تبدیل شده و حجم دانه های آن به شدت افزایش یافته و رنگ آن از سیاه یا خاکستری تیره به سفید تغییر می کند. از دیگر عناصر تشکیل دهنده در ساختار پرلیت، می توان به آلومینیوم، سدیم، کلسیم، پتاسیم، منگنز و آهن اشاره کرد.
ویژگی‌های خاک پرلیت منبسط شده
مقدار pH بین ۲.۶ الی ۷
میزان نمک موجود در آن کم است
دارای وزن سبک
رنگ سفید
سطح زیاد
عایق صوت
عایق حرارت
پایدار در برابر مواد شیمیایی
مقاومت بالا در برابر آتش (نسوز)
تخلخل بالا
استریلیزه و عاری از هر گونه ناخالصی های ارگانیک شامل انواع میکروارگانیسمها
از کاربردهای پرلیت می توان در صنایع مختلفی مانند کشاورزی، ساختمان‌سازی، صنعت داروسازی، تصفیه آب استخر‌های شهری و … نام برد.
دسته بندی خاک پرلیت از لحاظ اندازه
دانه های پرلیت کوچکتر از سه (۰- ۳) میلی‌متر
دانه های پرلیت کوچکتر از شش (۰-۶) میلی‌متر
دانه های پرلیت بین (۲-۶) میلی‌متر
از دانه های (۰-۶) میلی متر می‌توان برای رشد محیط کشت یا برای بهبود خاک استفاده کرد. اگر می‌خواهید از پرلیت برای بسترهای معدنی یا خاک گلدان خود به تنهایی استفاده کنید، اندازه دانه ۲-۶ میلی متر باید انتخاب شود.
پرلیت کشاورزی چیست؟
در باغبانی و کشاورزی، پرلیت را می توان به عنوان عامل افزودنی به خاک برای بهبود آن و یا به عنوان یک بستر کشت مجزا و مستقل به کار برد. پرلیت منبسط شده در کشاورزی، کاربردهای فراوانی دارد. این ماده ۳ تا ۴ برابر وزن خود آب را جذب می کند و در کشت هیدروپونیک، گلخانه ها، باغچه ها، باغ ها و زمین های کشاورزی کاربرد دارد.
افزودن پرلیت به خاک مزایای مهمی دارد، به عنوان مثال می توان به این اشاره کرد که میزان جذب و نگهداری آب در پرلیت زیاد است و این موضوع باعث می شود تا از تبخیر آب، جلوگیری شود و آب به مدت طولانی تری در خاک بماند.
به کمک پرلیت می توان آب را به میزان زیاد و با توزیع و پخش یکنواخت در خاک در اختیار ریشه قرار داد و از هدر رفتن آب و مواد مغذی داخل خاک جلوگیری کرد. رطوبت ایجاد شده در خاک موجب می شود تا نیاز خاک به آب کمتر باشد و هنگام آبیاری، در مصرف آب صرفه جویی شود.
به دلیل تخلخل موجود در پرلیت، تبادلات هوایی و گازی در خاک برای ریشه گیاه به راحتی انجام می شود و پرلیت باعث می شود هوادهی و آبدهی خاک بهتر شده و در نهایت موجب تهویه بهتر خاک می شود. همانطور که می دانید، بیشترین اکسیژن مورد نیاز گیاهان از طریق ریشه آنها تأمین می شود، لذا پرلیت به دلیل دارا بودن خلل و فرج های فراوان، قادر است آب و اکسیژن مورد نیاز گیاه را به راحتی در اختیار ریشه گیاه قرار دهد.
با استفاده از پرلیت، تجمع گازها در خاک نیز تا حد زیادی کاهش می یابد. همچنین تخلخل ایجاد شده به کمک پرلیت سبب افزایش حرکت ریشه ها و قسمتهای داخل زمین گیاه می شود و ریشه گیاهان به سهولت در خاک رشد می نمایند. خاکهایی که فاقد پرلیت هستند، توانایی جذب و نگهداری آب و مواد مغذی در آنها کم بوده و اکسیژن را به خوبی نگه نمی دارند و در نهایت، نرسیدن اکسیژن کافی به تارهای انشعابی ریشه منجر به خفگی گیاه می گردد.
کاربرد خاک پرلیت در کشاورزی
پرلیت سبب بهبود سیستم هوادهی و آب دهی خاک به ریشه گیاه می شود.
توانایی نگهداری آب و مواد غذایی در خاک و در نتیجه تغذیه مستمر گیاه بیشتر می‌شود.
داشتن pH خنثی که می تواند با هر گونه ترکیب خاکی استفاده شود.
سفید بودن و عایق بودن پرلیت و در نتیجه انعکاس نور خورشید، می تواند از هر گونه تغییرات ناگهانی دمای خاک و ایجاد شوک به ریشه گیاه جلوگیری کند.
پرلیت از نظر بهداشتی استریل می باشد و از اثرات منفی گیاهان هرز و علفی و وجود حشرات موذی جلوگیری می کند.
ترکیبی مشابه ترکیب شیمیایی خاک دارد و ساختار خاک را تغییر نمی دهد.
نفوذ و توزیع یکنواخت آب در خاک با استفاده از پرلیت میسر است.
میزان بقای درختان و درختچه های تازه کاشته شده افزایش می‌یابد.
در میزان آب مصرفی به گیاه و افزایش فواصل دوره های آبیاری به دلیل ظرفیت نگهداری بالای پرلیت صرفه جویی می‌شود.
صرفه اقتصادی در بلندمدت؛ به این علت که پرلیت نوعی شیشه آتشفشانی است و برخلاف مواد آلی پوسیده نمی شود و خواص بی نظیر خود را برای مدت های طولانی در خاک نگه می دارد.
امکان رشد و پرورش گیاه با استفاده از پرلیت در شرایط اقلیمی بسیار گرم و خشک میسر است.
هزینه های نگهداری، آبیاری و نیروی انسانی کاهش می‌یابد.
استفاده از پرلیت در خاکهای ماسه‌ای
اغلب خاکهای مورد استفاده در باغبانی و کشاورزی یا به صورت ماسه ای و یا به صورت رسی هستند. در خاکهای ماسه ای نگهداری و جذب آب و در خاکهای رسی تبادلات گازی و زهکشی به خوبی انجام نمی گیرد. بهبود عملکرد هر دو نوع خاک را می توان به کمک پرلیت انجام داد. استفاده از پرلیت در خاکهای ماسه ای باعث کاهش فاصله بین ذرات ماسه از هم می شود و در نهایت منجر به موارد زیر می‌شود:
موجب افزایش قدرت جذب و نگهداری آب می گردد.
خاک را شبیه شرایط خنثی می کند.
استفاده از پرلیت در خاکهای رسی
ایجاد منافذ کافی و مناسب برای زهکشی و همین‌طور جابجایی بهتر هوا
کاهش ترک خوردگی در خاک
جلوگیری از تراکم بیش از حد خاک
بهبود توزیع و رشد ریشه گیاه در خاک
رشد و نگهداری بهتر گیاه در تمام فصول
رشد و تکثیر گیاهان با استفاده از پرلیت
مخلوط مناسب پرلیت با کودهای شیمیایی و خاک برگ، عامل مهمی در رشد و تکثیر گیاه می باشد. ترکیب فوق، دارای زهکشی بسیار عالی در خاک بوده و رطوبت را به میزان زیادی در خود نگه می دارد و از تضعیف ریشه و از بین رفتن آن در هنگام قلمه زدن و یا کاشتن جلوگیری می کند و از آن به میزان گسترده برای رشد گیاهان آپارتمانی نیز استفاده می شود.
از پرلیت خالص می توان در انتهای گلدان جهت زهکشی بهتر استفاده کرد. درگذشته تنها از پرلیت های دانه درشت در مخلوطهای پرلیت با کودهای آلی و خاک برگ استفاده می شد ولی امروزه استفاده از پرلیت های دانه ریز نیز به میزان زیادی گسترش یافته است، به خصوص زمانی که قابلیت نگهداری آب بیشتر مدنظر باشد.
رشد و پرورش بذر به کمک پرلیت
در این مورد اغلب از پرلیت‌های دانه ریز استفاده می‌شود. از ویژگی های خاص پرلیت که برای پرورش بذر مفید است، می توان توانایی نگهداری و حفظ رطوبت به میزان ثابت، خاصیت عایق بودن، توانایی آن در انعکاس نور خورشید به خاطر رنگ سفیدش که منجر به ایجاد دمای یکنواخت در اطراف بذرهای در حال رشد می شود، نام برد. معمولاً در بذرکاری از مخلوط پرلیت با مواد آلی یا مخلوط پرلیت، مواد آلی و خاک استفاده می شود.
پرورش قلمه گیاه با استفاده از خاک پرلیت
برای این کار ابتدا قلمه بریده شده را در یک کیسه پلاستیکی زیپ دار حاوی پرلیت مرطوب قرار دهید. باید حدود یک سوم کیسه، از پرلیت پر شده باشد. انتهای بریده شده گیاه تا محل گره را در پرلیت بگذارید و سپس کیسه را با هوا پر کرده و آن را ببندید.
کیسه پلاستیکی پر شده با هوا را در مکانی روشن (متناسب با نور مورد نیاز گیاه) قرار داده و دو تا سه هفته بعد آن را بررسی کنید و مطمئن شوید که ریشه داده باشد. سپس آن را از پلاستیک خارج کنید. زمانی که اندازه ریشه به ۱ تا ۲.۵ سانتیمتر رسید، می‌توانید قلمه ها را در خاک مناسب گیاه بکارید.
نحوه استفاده از پرلیت در کشاورزی
از خاک پرلیت می‌توان در کشت هیدروپونیک، خاک گلدان، آماده‌سازی خاک برای کشت و همچنین کاشت دیمی و ایجاد فضای سبز استفاده کرد که در ادامه به توضیح هر یک می‌پردازیم.
استفاده از پرلیت در کشت هیدروپونیک
یکی از روشهای کشت در گلخانه ها، استفاده از کشت هیدروپونیک می باشد. در این روش، نیاز به تهیه آب به همراه مواد مغذی لازم برای رشد گیاه می باشد. برای اینکار از پشم سنگ یا پرلیت استفاده می نمایند. پرلیت به دلیل خصوصیات منحصر به فرد و نتایج بهتری که به عمل می آورد، محبوبیت بیشتری دارد. ضمن اینکه، در هر بار کشت هیدروپونیک می توان از آن دوباره استفاده نمود ولی برای استفاده مجدد، فقط نیاز به استریلیزاسیون دارد.
نحوه استفاده از پرلیت در خاک گلدان
همانطور که گفته شد، پرلیت می تواند در ترکیب با انواع خاک گلدان و یا به صورت خالص به عنوان بستر کاشت استفاده کرد. وجود پرلیت باعث می شود که نفوذ هوا در بستر کاشت افزایش یابد و ساختار خاک را بهبود دهد. پرلیت، همچنین زهکشی خاک را بهتر کرده و به تخلیه آب اضافی کمک می‌کند. میزان استفاده از پرلیت در خاک گلدان باید طوری باشد که تراکم دانه های آن در خاک مشخص باشد.
ترکیب یک پیمانه پیت ماس، یک پیمانه لومی و یک پیمانه پرلیت برای پرورش گل و گیاه در گلدان عالی است و باعث می‌شود آب و اکسیژن کافی در خاک بماند. بسته به اینکه خاک برای چه گیاهی قرار است استفاده شوند، بین ۵ تا ۳۵ درصد پرلیت به خاک گلدان اضافه می شود.
نحوه استفاده از پرلیت برای بهبود خاک و آماده سازی خاک برای کشت
پرلیت را می توان به تنهایی یا در ترکیب با کودهای آلی، به میزان ۱۵ الی ۳۵ درصد حجمی از خاک تازه استفاده کرد. برای این کار، مانند روش زیر انجام دهید:
در ابتدا خاک دست نخورده را با تراکتور و یا بیل زدن و یا چنگک زدن تا عمق ۱۵ الی ۳۰ سانتیمتر شخم بزنید. سپس، پرلیت را به ضخامت حدود ۵ سانتیمتر روی زمین پخش کنید. برای آماده سازی بهتر خاک، می توانید بر روی پرلیت ۵ سانتیمتر لایه ای از مواد ارگانیکی جهت بهبود خاک اضافه کنید. این مواد می تواند کودهای آلی، پیت ماس، کمپوست، خاک برگ، خاک اره، تراشه چوب یا پوسته درختان و یا دارای ترکیبات نیتروژنه باشند.
لازم است بدانید برای زمینی که قبلاً پر از درختچه یا درخت بوده، توصیه می شود پرلیت به میزان حداقل یک سوم حجمی آن به همراه اصلاح کننده آلی (کود آلی) و خاک طبیعی مخلوط شود. در این حالت، نسبت حجمی پرلیت، کود و خاک باید مساوی باشد.
نحوه استفاده از پرلیت برای کاشت دیمی و ایجاد فضاهای سبز
کاربرد پرلیت و اضافه کردن آن به خاک به دلیل افزایش قدرت نگهداری آب، تاثیر زیادی در کاهش میزان مصرف آب در کشاورزی خواهد داشت. تحقیقات نشان داده است با استفاده از پرلیت در بخش کشاورزی و فضای سبز تا ۸۰ درصد به حل بحران کم آبی کمک می‌شود. روش کار برای کاشت دیمی و ایجاد فضای سبز به شرح زیر است:
در ابتدا خاک را با ابزاری مانند تراکتور و یا بیل و یا چنگک تا عمق ۱۵ الی ۳۰ سانتیمتر شخم بزنید. پرلیت را به ضخامت حدود ۱.۵ تا ۵ سانتیمتر روی زمین پخش کنید. البته می توانید ۱.۵ تا ۵ سانتیمتر کود گیاهی یا تراشه چوب و خاک اره و یا تثبیت کننده نیتروژن(حدود ۶۵.۰ سانتیمتر) نیز به آن اضافه نمایید.
در ادامه، پرلیت و کود آلی را کاملاً با خاک مخلوط کنید و سپس آن را آب پاشی کرده و زمین را برای مسطح شدن صاف کنید تا قبل ازکاشتن یکنواخت شود. بذرپاشی را انجام دهید و سپس بذرها را با لایه ای از مخلوط پرلیت و پیت ماس یا کود بپوشانید.